به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله مقتدایی، در صد و نهمین جلسه درس خارج ولایت فقیه که روز سهشنبه 12 اردیبهشت 96 در مدرسه مبارکه دارالشفاء برگزار شد، به بررسی روایت دیگری در باب اشتراط رجولیت ولی فقیه و بیان استدلال بدان پرداخت.
وی در ابتدای درس خارج ولایت فقیه بیان داشت: شارع از سپردن تدبیر امور به زنان نهی کرده است و هم در امور شخصی و هم به صورت عمومی اطلاق دارد که از امور قبیحه است.
تقریر درس
آیت الله مقتدایی در جلسه گذشته در خصوص شرط رجولیت ولی فقیه گفت: در تحف العقول از نبی مکرم اسلام نقل شده است هرگز به فلاح و رستگاری نمی رسند قومی که امورشان را بر عهده زن قرار دهند.
ولادت امام سجاد علیه السلام
ایام ولادت امام زین العابدین علیه السلام است. این لقب برای این مشهور بود که در عبادت و اهتمام به آن بسیار جدی بودند. در حالات ایشان نوشته شده است وقت نماز بدن ایشان می لرزید و رنگ مبارکشان تغییر می کرد و مانند شاخه درختی که در باد می لرزد، لرزه بر بدن مبارکشان وارد می شد. از ایشان علت را که می پرسیدند می فرمود: نمی دانید می خواهم مقابل چه شخص عظیمی بایستم. هنگام نماز آن قدر خشوع، خضوع و ذلت داشت مانند بنده ای که در مقابل مولایش ایستاده است. هر نمازی که ایشان برپا می داشت مانند این بود که نماز آخرشان هست. انسان باید بداند اجل به او بسیار نزدیک است و مانند حضرت فرض کنیم که این نماز آخرین نماز ماست.
یکی دیگر از خصوصیات حضرت این بود که مقداری خاک تربت سیدالشهداء علیه السلام همراه ایشان بود و موقع نماز بر آن سجده می کرد.
خداوند ان شاء الله این عید مبارک را بر همه میمون و مبارک بگرداند و روش بندگی قریب به ایشان به همه ما عنایت فرماید.
روایتی از آن حضرت برای دستور العمل اخلاقی عرض کنیم.
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع یَشْکُو إِلَیْهِ حَالَهُ فَقَالَ مِسْکِینٌ ابْنُ آدَمَ لَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلَاثُ مَصَائِبَ- لَا یَعْتَبِرُ بِوَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ وَ لَوِ اعْتَبَرَ لَهَانَتْ عَلَیْهِ الْمَصَائِبُ وَ أَمْرُ الدُّنْیَا فَأَمَّا الْمُصِیبَةُ الْأُولَى فَالْیَوْمُ الَّذِی یَنْقُصُ مِنْ عُمُرِهِ قَالَ وَ إِنْ نَالَهُ نُقْصَانٌ فِی مَالِهِ اغْتَمَّ بِهِ وَ الدِّرْهَمُ یَخْلُفُ عَنْهُ وَ الْعُمُرُ لَا یَرُدُّهُ شَیْءٌ وَ الثَّانِیَةُ أَنَّهُ یَسْتَوْفِی رِزْقَهُ فَإِنْ کَانَ حَلَالًا حُوسِبَ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ حَرَاماً عُوقِبَ عَلَیْهِ قَالَ وَ الثَّالِثَةُ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قِیلَ وَ مَا هِیَ قَالَ مَا مِنْ یَوْمٍ یُمْسِی إِلَّا وَ قَدْ دَنَا مِنَ الْآخِرَةِ مَرْحَلَةً- لَا یَدْرِی عَلَى الْجَنَّةِ أَمْ عَلَى النَّارِ. بیچاره فرزند آدم که از مصائب گلایه می کند در حالی که هر روز سه مصیبت به او وارد می شود و گلایه نمی کند. اگر از این سه مصیبت عبرت می گرفت تمام مصیبت ها بر او آسان می شد و دیگر گلایه نمی کرد. مصیبت اول همین روزی که شروع می شود یک روز از عمرش کاسته می شود. اگر از مالش درهمی کم شود ناراحت می شود در حالی که به جای آن می آید در حالی که به جای عمرش چیزی اضافه نمی شود. مصیبت دوم این است که امروز روزی خود را استیفا کرد که اگر از راه حلال بود حساب دارد و اگر از راه حرام بود برای او عقوبت است. مصیبت سوم از این دو بزرگ تر است که هر روزی می گذرد انسان به آخرت نزدیک تر می شود و نمی داند عاقبت این مسیر به سمت بهشت یا جهنم است.
واقعاً طبق فرمایش امام علیه السلام اگر انسان به این سه مصیبت توجه داشته باشد تمام مصیبت ها آسان می شود.
روایات در اشتراط رجولیت ولی فقیه
در جلسات گذشته روایاتی بیان شد که بدان استدلال کردیم و آخرین روایتی که بیان شد در کتب شیعه سند قطعی نداشت ولی در کتب عامه به صورت متواتر بیان شده بود که بدان استدلال کردیم. این که زمام امور به دست زنان باشد اطلاق دارد و گاهی امور شخصی منزل است و گاهی امور بلد است که اگر برعهده او باشد این اطلاق شامل آن مورد نیز می شود.
شارع از سپردن تدبیر امور به زنان نهی کرده است و هم در امور شخصی و هم به صورت عمومی اطلاق دارد که از امور قبیحه است.
یکی دیگر از روایات که مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی به سند صحیح نقل از هشام بن سالم نقل می کند این روایت است.
فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ النِّسَاءُ عَیٌّ وَ عَوْرَةٌ فَاسْتُرُوا عِیَّهُنَّ بِالسُّکُوتِ وَ اسْتُرُوا عَوْرَاتِهِنَّ بِالْبُیُوتِ.[1] «عی» یعنی کسی که در گفتار کم می آورد و نمی تواند مطالبش را به صورت کامل بیان کند. زنانی هستند که از برخی مردان بهتر سخن می گویند اما به صورت کلی این طور است که دستور داده شده سکوت کنند و همچنین زنان را عورات معرفی می کند که باید پوشانده شوند. مرحوم صدوق نیز این روایت را به نحو مرسل نقل می کنند. مرحوم صاحب وسائل هر دو نقل یعنی نقل مرحوم کلینی و هم صاحب صدوق را در ابواب مقدمات نکاح بیان کرده است.
مرحوم کلینی در باب تسلیم علی النساء روایت دیگری را می بیان می کند که این بیان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به عنوان تعلیل آمده است و مستقل ذکر نشده است.
« عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ [عَنْ أَبِیهِ] عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تَبْدَءُوا النِّسَاءَ بِالسَّلَامِ وَ لَا تَدْعُوهُنَّ إِلَى الطَّعَامِ فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ النِّسَاءُ عَیٌّ وَ عَوْرَةٌ فَاسْتُرُوا عِیَّهُنَّ بِالسُّکُوتِ وَ اسْتُرُوا عَوْرَاتِهِنَّ بِالْبُیُوت» حضرت فرمودند ابتدا به زنان سلام نکنید و آنان را به مهمانی دعوت نکنید. به درستی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این گونه فرمودند.
در وسائل در ابواب مقدمات نکاح باب 131 همین روایت را ذکر کرده است.
امیرمومنان علیه السلام از سلام ابتدایی به زنان و دعوت کردن نهی کرده است و تعلیل ایشان فرمایش پیامبر گرامی اسلام است که بیان شد که باید ساکت و مستور باشند.
مرحوم مجلسی در مرآة العقول این روایت را بر کراهت حمل کرده اند و دلیل ایشان روایت دیگری در همین باب است که می فرماید: « عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ یَرْدُدْنَ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یُسَلِّمُ عَلَى النِّسَاءِ وَ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى الشَّابَّةِ مِنْهُنَّ وَ یَقُولُ أَتَخَوَّفُ أَنْ یُعْجِبَنِی صَوْتُهَا فَیَدْخُلَ عَلَیَّ أَکْثَرُ مِمَّا أَطْلُبُ مِنَ الْأَجْرِ.» حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به زنان سلام می کردند و پاسخ سلام آنان را بیان می کردند. حضرت امیرمومنان علیه السلام نیز به زنان سلام می کردند ولی کراهت داشتند که به زنان جوان سلام کنند و می فرمودند این که دوست ندارم به دختر جوان سلام کنم به خاطر این است که خوف دارم از صدای او خوشم بیاید. من برای ثواب می خواستم سلام کنم و اگر چنین شود ضررش بیشتر از ثواب است.
مرحوم صدوق می فرماید حضرت امیرمومنان علیه السلام این ذیل روایت را برای خودشان نمی فرماید و اشاره به این است که دیگران چنین کاری نکنند زیرا خوف این مساله وجود دارد والا خود حضرت معصوم هستند و مبرای از مساله فوق می باشند.
بنابراین روایت دال بر جواز است و در مساله فوق کراهت وجود دارد و با این دلیل که روایت بیان شد سلام کردن کراهت دارد.
در روایتی که شاهد مثال بود، مرحوم مجلسی (ره) می فرمایند: «العی العجز عن البیان»؛ اغلب زنان این طور هستند که آن گونه که سزاوار است نمی توانند مطالب خودشان را بیان کنند. به دلیل این که تکلم زنان این گونه است بهتر است سکوت کنند و باید در منزل باشند. این مساله دلیل می شود که مردان زنان خود را به سکوت امر کنند. احتمال نیز می رود که مردان ساکت باشند و زنان را به سخن گفتن وادار نکنند.
این که می فرماید عورات هستند باید پوشانده باشند و در جلوی نامحرم ظاهر نشوند.
مرحوم مجلسی می فرماید این روایت دلالت دارد تا ضرورتی پیش نیامده زنان در خانه باشند چه به صورت وجوب یا به صورت مستحب باید در خانه باشند که با مردان ارتباط نداشته باشند.
نتیجه گیری
بنابراین آن چه که می توان به این روایت استدلال کرد این است که چه استحباباً و چه وجوباً باید زنان در خانه باشند و تلکم نکنند و اگر بخواهیم ولایت امر را بر عهده شخصی قرار دهیم باید ظهور تام در جمع داشته باشد و بین مردان و زنان حضور یابد و تکلم کند و سخنرانی کند و منافات با روایت فوق دارد که زن ولی امر قرار گیرد و این تکلیف بر عهده اش باشد.
سوال: اگر مورد خاصی باشد اشکال دارد؟
پاسخ: در مورد خاص اشکال ندارد اما در مورد ولایت امر این گونه نیست زیرا به طور عموم در معرض این کار است./926/ف
پی نوشت:
[1] . فروع کافی ج 5 باب التسلیم علی النساء، روایت چهارم ص 535
تقریر: محسن جوادی صدر